Ageizm to forma dyskryminacji polegająca na stereotypowym postrzeganiu, uprzedzeniach oraz nierównym traktowaniu osób ze względu na ich wiek, które prowadzą do nierównego traktowania osób starszych lub młodszych w różnych kontekstach, w tym w miejscu pracy. 

Zjawisko to najczęściej dotyka osoby starsze, które są marginalizowane w różnych sferach życia, takich jak rynek pracy, opieka zdrowotna oraz relacje społeczne. Starsi pracownicy często spotykają się z barierami w dostępie do awansów, szkoleń i nowych stanowisk, co ogranicza ich możliwości rozwoju zawodowego. Młodsze osoby mogą być natomiast postrzegane jako mniej doświadczone i kompetentne, co może prowadzić do ich dyskryminacji w procesie rekrutacji i awansów.

Dyskryminacja wynika z utrwalonych stereotypów, niewystarczającej edukacji i świadomości społecznej, wpływu kultury i mediów, a także strachu przed własnym starzeniem się. Dodatkowo ageizm obejmuje niepożądane zachowanie związane z wiekiem, które narusza godność osoby i tworzy onieśmielającą, wrogą, poniżającą, upokarzającą lub uwłaczającą atmosferę.

Zgodnie z ustaleniami Rzecznika Praw Obywatelskich, dyskryminacja ze względu na wiek ma miejsce w dwóch kategoriach:

1. Kiedy dana osoba, z powodu swojego wieku, jest traktowana gorzej niż inna osoba w podobnej sytuacji (dyskryminacja bezpośrednia),
2. Gdy pozornie neutralny przepis, kryterium lub praktyka mogą stawiać w szczególnie niekorzystnej sytuacji osoby w określonym wieku w porównaniu do innych osób (dyskryminacja pośrednia).

STATYSTYKI – dyskryminacja osób starszych w miejscu pracy ze względu na ich wiek 

Zgodnie z diagnozą Polskiego Instytutu Ekonomicznego w Warszawie pt. „Dyskryminacja ze względu na wiek na polskim rynku pracy” z 2021 r. negatywne stereotypy dotyczące starszych pracowników są znacznie silniej dostrzegane przez osoby w wieku 70 lat lub więcej, niż przez osoby w wieku 40-60 lat. Przy czym dolna granica wieku „starszego” została ustalona na 64 lata wzwyż, poparta wynikami przeprowadzonego badania.

PIE przeprowadził także spreparowany eksperyment, rozsyłając specjalnie przygotowane CV fikcyjnych pracowników do wyselekcjonowanych ogłoszeń o pracę. Ukazał on, że doświadczeni, 28-letni kandydaci do pracy w Warszawie otrzymywali zaproszenie na rozmowę kwalifikacyjną 4 razy częściej niż ich 52-letni konkurenci. 

Ponadto, ponad 60% Polaków powyżej 40. roku życia uważa, że doświadczenie i wiedza osób w wieku 60+ nie są doceniane. Jedynie 26% osób w wieku 60+ czuje, że są dobrze traktowane na rynku pracy.

Co ciekawe, badanie udowodniło, że niezależnie od wieku, ośmiu na dziesięciu pracowników twierdzi, że ich praca wymaga ciągłego nabywania wiedzy i rozwoju umiejętności. Mimo tej deklaracji wraz z wiekiem pracowników spada liczba szkoleń, w których biorą oni udział. W grupie 50-latków – 80%, wśród 60-latków – 67%., a najniższy odsetek jest w grupie 70+ i wynosi 56%.

Nawiązując do dyskryminacji, do najczęściej zauważanych dyskryminujących zachowań należą komentarze od innych pracowników – 34%, niższa ocena pracy niż ocena młodszych pracowników – 30%, wykluczanie z ambitnych zadań na rzecz młodszych pracowników – 29% i brak podwyżki – 26%.

DOŚWIADCZENIE PRZYCHODZI Z WIEKIEM, TAK JAK I STAROŚĆ. Możliwe rozwiązania problemu dyskryminacji osób starszych w miejscu pracy.

Aby rozwiązać problem dyskryminacji osób starszych w miejscu pracy, pracodawcy muszą sobie na samym początku zdawać sprawę, że ma on miejsce.

Na początek warto zastanowić się nad organizacją szkolenia z zachowań i wartości osób leciwych, które uświadamiają pracownikom znaczenie różnorodności wiekowej i przeciwdziałają uprzedzeniom. Edukacja na temat wartości, jaką osoby starsze wnoszą do zespołu dzięki swojemu doświadczeniu i wiedzy, może zmienić negatywne postawy i rozwiać mity.

Ważne jest także wprowadzenie polityk i praktyk przeciwdziałających dyskryminacji ze względu na wiek. Polityki te powinny obejmować mechanizmy zgłaszania i rozwiązywania incydentów dyskryminacyjnych oraz konsekwencje dla osób je popełniających.

Należy pamiętać, aby zapewnić równe możliwości rozwoju zawodowego dla wszystkich pracowników, niezależnie od ich wieku. To zadanie stoi po stronie pracodawcy już od samego początku, przy zatrudnieniu bądź posiadaniu w zespole osoby starszej. Obejmuje to dostęp do szkoleń, mentoringu oraz programów rozwoju umiejętności. Pracodawcy mogą stworzyć programy specjalnie zaprojektowane dla starszych pracowników, które uwzględniają ich specyficzne potrzeby i predyspozycje.

Wprowadzenie elastycznych warunków pracy, takich jak możliwość pracy w niepełnym wymiarze godzin czy elastycznych godzin pracy może znacząco poprawić komfort pracy starszych pracowników i nie zostanie to przez nich zapomniane. Tego typu rozwiązania mogą pomóc im lepiej godzić obowiązki zawodowe ze stanem zdrowia, bądź z okolicznościami nieprzewidywalnymi, które w tym wieku mogą się zdarzać częściej.

Zaleca się także wykonywanie audytów, aby zidentyfikować potencjalne obszary dyskryminacji i podejmować odpowiednie działania naprawcze.

Promowanie pozytywnych wzorców ról poprzez wyróżnianie i nagradzanie starszych pracowników za ich osiągnięcia i wkład w rozwój firmy może zmienić stereotypy i uprzedzenia związane z wiekiem oraz zdecydowanie poprawić jakość i komfort osób starszych w firmie. Należy pamiętać, aby równie często podkreślać sukcesy i wartości starszych pracowników, ponieważ może to znacząco wpłynąć na kulturę organizacyjną i postawy innych współpracowników wobec nich.

Co robi AKCJA ADAPTACJA w tej dziedzinie?

Akcja Adaptacja ma na celu wyeliminowanie wszelkich form dyskryminacji wobec osób starszych i młodych w firmie, oraz zaprzestanie nierówności w awansowaniu, w dostępie do szkoleń i w wynagrodzeniach. Poprzez kampanię informacyjną Firma Przyjazna, chcemy skutecznie zwiększyć świadomość osób 50+/55+ na temat ich praw, podnieść świadomość społeczną na temat dyskryminacji starszych w miejscach pracy oraz przeciwdziałać piętnującym komentarzom, oraz niesprawiedliwemu ich traktowaniu. Kampania jest w stanie zaproponować możliwe rozwiązania przyczyn dyskryminacji w firmie, oraz podać jej przyczyny.

Firma Przyjazna oferuje również szkolenia, audyty oraz webinary dla firm, które potrzebują wsparcia w przeciwdziałaniu dyskryminacji ze względu na wiek, w tym głównie podkreślając dyskryminacje osób starszych. Dzięki naszemu programowi szkoleń każda zgłoszona firma zostanie zapoznana z aktualnymi danymi dotyczącymi piętnujących zachowań w stosunku do pracowników 50+/55+ oraz kandydatom do pracy z tego samego przedziału wiekowego. Ponadto, firmy otrzymają cenne rady dotyczące radzenia sobie z uporczywymi uwagami innych na temat wieku oraz zyskają podstawy do wyeliminowania piętnowania osób starszych pracujących, bądź szukających pracy.

Źródła statystyk:
Baszczak, Ł., Trojanowska, M., Wincewicz-Price, A., Zyzik, R. (2021), Dyskryminacja ze względu na wiek na polskim rynku pracy – diagnoza, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa.
Krzysztof Michałowski (2023), Kongres Praca. Praca dla seniorów? Sytuacja osób starszych na rynku pracy w Polsce, jej uwarunkowania i skutki. Relacja z konferencji w BRPO, Rzecznik Praw Obywatelskich